บ้านตากลางหรือที่คนทั่วไปรู้จักในนามหมู่บ้านช้างจังหวัดสุรินทร์ ที่มีวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม จารีต ประเพณี มีเอกลักษณ์อันโดดเด่น เป็นการเฉพาะที่ไม่เหมือนใคร ทั้งในด้านภาษาพูด ความเป็นอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับช้างและวัฒนธรรมในระบบพึ่งพาถ้อยทีถ้อยอาศัยกันมาเป็นเวลานานหลายชั่วอายุคน เช่น เวลา มีงานต่าง ๆ ทุกครั้งจะมีความผูกพันกันเสมอ ยากที่จะแยกออกจากกันได้ ในภูมิปัญญาชาวบ้าน ผู้มองเห็นกาลไกลให้ลูกหลานได้เคารพในกฎของธรรมชาติ ไป-ลา มา-บอก ทุกคนจะต้องยึดถือปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด โดยให้ยึดถือ "ศาลปะกำ" ช้างเป็นหลักเป็นชุมชนที่ยังหลงเหลือให้ดูเพียงหนึ่งเดียวในโลกนั่นคือ ชุมชนชาวกวยเลี้ยงช้าง บ้านตากลาง ตำบลกระโพ อำเภอท่าตูม จังหวัดสุรินทร์ การเคารพช้างก็เท่ากับการเคารพศาลปะกำ การเคารพศาลปะกำก็เท่ากับเคารพบรรพบุรุษ คนและช้างเปรียบเสมือนสมาชิกในครอบครัวที่มีความผูกพันกันอย่างแนบสนิทตามฐานะอายุของช้างและคน ถ้าช้างมีอายุมากก็เปรียบช้าง เสมือน พี พ่อ-แม่-ปู-ย่า-ตา-ยาย ถ้าช้างมีอายุน้อยก็เปรียบช้างเสมือนลูก-หลาน หากฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งต้องสูญเสียล้มหายตายไปผู้อยู่เบื้องหลังก็จะต้องเสียใจเป็นธรรมดา สุดท้ายก็ทำบุญอุทิศส่วนกุศลไปให้ตามฐานะ ตามธรรมเนียมชาวกวยเลี้ยงช้างทุกคนจะไม่รับประทานเนื้อช้างโดยเด็ดขาด เพราะช้างคือสัตว์คู่บ้านคู่เมือง คู่พระพุทธศาสนา มีคุณค่าต่อชาวโลกด้านวัฒนธรรมประเพณีมาทุกยุคทุกสมัย จนกลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมประเพณีที่ยึดถือปฏิบัติสืบทอดมาจนปัจจุบัน เช่น วัฒนธรรมประเพณีกราบไหว้ศาลปะกำประจำตระกูล วัฒนธรรมประเพณีลอดท้องช้าง วัฒนธรรมประเพณีนำช้างเข้าร่วมพิธีขบวนแห่นาค วัฒนธรรมประเพณีการเคารพ กฎระเบียบข้อปฏิบัติ ข้อห้ามของหมอช้าง เป็นต้น จนกลายเป็นวิธีชีวิตของชุมชนที่แท้จริง ในวันขึ้น 13-14-15 ค่ำเดือน 6 ของทุกปี ผู้เฒ่า ครูบาอาจารย์เล่าว่า บุตรหลานชายหลังจาก จบการศึกษาภาคบังคับแล้วในเดือนมีนาคมถึงเดือนเมษายนไม่มีที่ศึกษาต่อ หรือมีอายุครบ 20 ปีบริบูรณ์พออุปสมบทได้แล้ว และยัง เป็นโสด บิดามารดาก็จะนำไปฝากเป็นนาคอยู่ที่วัดก่อน เพราะเป็นเวลาว่างงานแล้วยังจะได้เตรียมงานช่วยทางวัดอีกด้วย และอีกอย่าง หนึ่งคือประมาณเดือน 6 ฝนเริ่มตกบรรยากาศเริ่มดีพืชพันธุ์ธัญญาหารทางธรรมชาติก็เริ่มงอกงามขึ้นบ้างแล้ว เป็นเวลาที่ทุกคนจะ เริ่มลงมือทำไร่ ทำนาตามประเพณีนิยมท้องถิ่น จึงประกาศให้บุตรหลานผู้สนใจ และมีจิตศรัทธาเข้าบรรพชาอุปสมบทในวันดังกล่าว พร้อม ๆ กันครั้งเดียว แล้วทุกคนทุกครัวเรือนในเขตรัศมีวัดร่วมเป็นเจ้าภาพไม่จำเพาะเจาะจงว่าเป็นบุตร หลานของใคร ผู้ใดมีช้างมี ม้าก็ให้นำมาร่วมขบวนแห่ จนกลายเป็นงานประเพณีประจำปีของชาวกวยอาเจียงถึงปัจจุบัน หากจะอุปสมบทก่อนหรือหลังนั้นก็ถือว่า เป็นหน้าที่ของผู้นั้นเพียงผู้เดียว นาค หมายถึงบุคคลที่จะทำหน้าที่บรรพชา อุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา เหตุที่เรียกว่า นาค ก็เพราะว่าเมื่อสมัยพุทธกาลได้มีนาคตนหนึ่งอาศัยอยู่ใต้เมืองบาดาลมีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา จึงได้แปลงกายเป็น มนุษย์มาขอบรรพชา อุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา อยู่มาวันหนึ่งขณะที่พักผ่อนหรือจำวัดพระภิกษุรูปนั้นก็กลายร่างเป็นนาคเหมือนเดิม ข่างทราบถึงพระพุทธเจ้า จึงให้ท่านกลับไปเป็นนาคอยู่ใต้บาดาลเหมือนเดิม เพราะนาคเป็นสัตว์เดรัจฉานไม่สามารถบวชเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนาได้อีกต่อไป ก่อนไป นาคตนนั้นได้ขอฝากพระพุทธเจ้าได้ว่าต่อไปนี้หากกุลบุตรผู้ใดจะอุปสมบทเป็นพระภิกษุสงฆ์ในพระพุทธศาสนาขอให้นึกถึงข้าพเจ้าด้วย คือ ขอฝากชื่อของนาคไว้ให้เรียกก่อนอุปสมบทจริง ดังนั้น จึงเรียกบุคคลที่จะทำการบรรพชาอุปสมบทเป็นพระภิกษุว่า นาค ตั้งแต่บัดนั้นมาจนถึงทุกวันนี้ จากการสอบถามผู้รู้ชาวกูยมาแล้วหลายคนได้ความว่าเหตุ ที่มีขบวนแห่นาคด้วยช้างเป็นจำนวนมาก ๆ นั้น หมายความว่ากุลบุตรผู้ใดมีความประสงค์จะบรรพชาอุปสมบทพุทธศาสนานั้น จะต้องได้รับอนุญาตจาก ผู้ปกครองเสียก่อนจึงจะอุปสมบทได้ ดังนั้นทั้งขบวนคนและช้างที่มีจำนวนมาก ๆ ในขบวนแห่นั้นหมายถึงผู้ได้รับอนุญาตแล้ว ส่วนการแห่นาคไปที่วังทะลุนั้น หมายถึงในอดีตพระพุทธเจ้าตอนเป็นเจ้าชายสิทธัตถะก่อนอุปสมบทพระองค์ได้ทรงม้ากัณฑกะโดยมีนายฉันนะตามเสด็จไปสู่แม่น้ำอโนมา พระองค์ทรงทำการ ปลงผมและทรงผนวช ณ ที่ริมแม่น้ำอโนมา ตรงนั้น ความเชื่อและแรงดลใจข้อนี้คือสาเหตุหนึ่งที่บุตรหลานชาวกวยอาเจียง นิยมแห่นาคด้วยขบวนช้างไปสู่ แม่น้ำมูลที่วังทะลุ และทำการบรรพชาอุปสมบท ณ ที่ตรงนั้น เพราะที่ตรงนั้นเป็นวังน้ำวนเกิดจากการไหลมาบรรจบกันของแม่น้ำสองสาย ทำให้เกิดดินดอน หรือเนินดินขึ้นตรงกลางมีแม่น้ำล้อมรอบ หรือที่ชาวบ้านเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "สิมน้ำ" จึงเรียกที่ตรงนั้นว่า "ดอนบวช" ติดปากมาจนปัจจุบันนี้และแห่นาคไปที่วังทะลุทุกปี และทำไม บุตรหลานชาวกวยอาเจียงจึงนิยมอุปสมบทในวันขึ้น 15 ค่ำเพ็ญเดือน 6 ของทุกปีเพราะว่าวันเพ็ญเดือน 6 เป็นวันคล้ายวันที่พระพุทธเจ้าทรง ประสูติ ตรัสรู้ ปรินิพาน ผู้ใดได้บูชาด้วยการปฏิบัติตามผู้นั้นชื่อว่า ได้เห็นพระพุทธเจ้า นี้คือสาเหตุหนึ่งที่ชาวกวยอาเจียงนิยมให้บุตรหลานบรรพชาอุปสมบทในวันนั้น และเชื่อถือว่าหากกุลบุตรได้นั่งช้างแห่นาคด้วยแล้วจะได้อานิสงฆ์มหาศาล ดังนั้นพิธีกรรมงานบรรพชา อุปสมบทหมู่ในเดือน 6 จึงเป็นงานประจำปีของชาวกวยอาเจียง ที่ปีหนึ่งมีอยู่เพียงครั้งเดียวทั้ง ๆ ที่ใครที่มีความพร้อมเมื่อใดก็บวชได้ แต่ชาวกวยไม่ทำอย่างนั้นเพราะถือว่าไม่เคารพบรรพบุรุษของตนเอง โดยนาคของชุมชนชาวกูยเลี้ยงช้างจะมีเครื่องแต่งกายนาค ที่เป็นเอกลักษณ์ซึ่งประกอบด้วย กระโจม หรือชฎาที่นาคสวมใส่ในพิธีแห่นาค ซึ่งเป็นเครื่องหมายของผู้สูงศักดิ์ หรือผู้มีบุญจึงจะมีสิทธิ์สวมใส่ได้ หากเคยได้ดูละคร, โขน, ลิเก, หมอลำ, นวนิยาย, เป็นต้น ก็จะหมายถึงเครื่องประดับของท่าน พระอินทร์, เทวดา, พระพรหม เป็นต้น หากเป็นเมืองมนุษย์ก็คงจะหมายถึงพระมหากษัตริย์หรือผู้สูงศักดิ์ ผู้มีบุญญาวาสนาเท่านั้นจึงจะมีสิทธิ์สวมใส่ ในงานพิธีต่าง ๆ จะสวมใส่เล่นโดยไม่มีเหตุผลไม่ได้เป็นอันขาด ดังนั้นนาคก็คงจะหมายถึงผู้มีบุญญาวาสนา หรือผู้สูงศักดิ์เหนือกว่ามนุษย์ธรรมดาทั้งหลายแล้ว จึงอนุญาตให้สวมใส่ได้ ในเฉพาะพิธีเท่านั้นหลังจากนั้นแล้วก็หมดสิทธิ์ใส่เช่นกัน ฝ้าย หรือสำลีที่ใบหูทั้งสองก็เป็นเครื่องหมายเพื่อเตือนสติให้เจ้านาคได้รู้ตัวว่า บัดนี้ท่านนาคกำลังเข้าสู่อุดมเพศหรือเพศผู้สูงศักดิ์เหนือกว่าคนธรรมดาทั้งหลาย เจ้าจงอย่าได้หูเบาเหมือนฝ้ายหรือสำลีเวลาถูกลมพัดก็แกว่งไปมาอยู่ตลอดเวลา เจ้าจงหูหนักเอาไว้เหมือนหินและเครื่องประดับอื่น ๆ ภายในกายของเจ้าให้เปรียบเทียบดูเอาเอง หากได้ยินใครพูดอะไรเจ้าก็อย่าได้หลงเชื่อโดยง่ายให้รู้จักพิจารณาด้วยเหตุด้วยผลอย่าเป็นคนมงคลตื่นขาว ก่อนตัดสินใจในเรื่องอะไรควรไตร่ตรองให้รอบคอบด้วยสติอันมั่นคง อย่างถ่องแท้ให้ละเอียดถี่ถ้วน เพราะก่อนทำนั้นเราเป็นนาย หากทำลงไปแล้วเราจะเป็นบ่าว ผ้าหลากสี (ผ้า 7 สี) นั้นหมายความว่าทุกอย่างนั้นผ่อนเปลี่ยนแปลงได้เสมอ แม้แต่คำพูดของใครต่อใครที่เจ้าคิดว่ามั่นคงและดี สักวันหนึ่งอาจจะไม่ดีหรือมั่นคงเหมือน อย่างที่เจ้าคิดก็ได้ให้รู้จักทำใจเผื่อเอาไว้บ้างอย่าทุ่มเทกับใครจนเกินไปโดยเฉพาะสตรีที่เจ้าคิดว่ามั่นคงและดีที่สุด ส่วนอีกความหมายหนึ่ง เปรียบเสมือนรุ้ง 7 สี มณี 7 แสง เป็น สีแดง แห่งผู้มีบุญญาวาสนาหรือผู้สูงศักดิ์ เพราะรุ้งหมายถึงสิ่งที่อยู่ที่สูงจะปรากฏให้เห็นเฉพาะเวลามีฝนตก ก่อนหรือหลังเท่านั้น จะไม่ปรากฏให้เห็นทั่วไปโดยง่าย ดังนั้นผ้าหลากสี ( 7 สี) ก็มิใช่ว่าจะปรากฏใส่เล่นให้เห็นโดยง่ายอีกเช่นกัน ถ้ามิใช่เวลามีนาคบวชและในพิธีบวชนาคกลุ่มใหญ่ ๆ เท่านั้นจึงจะมีให้เห็น หากนาคบวชแบบง่าย ๆ ก็จะไม่มีพิธีนั้นให้เห็นเลย สร้อยคอหรือเครื่องประดับร่างกายของนาค เมื่อก่อนที่คอของนาคจะประดับด้วยสังวาล, ตรึม ที่แขนหรือข้อมือก็จะประดับด้วย กำไล ฯลฯ ปัจจุบันสิ่งเหล่านั้นกำลังสูญหายไป จากชาวส่วย (กวยอาเจียง) แต่สร้อยทองคำและเหลด กำลังเข้ามาแทนที่เพราะของเก่า ๆ เหล่านั้นได้พากันขายไปเกือบหมดแล้วนับว่าเป็นสิ่งที่น่าเสียดาย จึงสรุปได้ว่า เครื่องประดับต่าง ๆ ที่กล่าวมาทั้งหมดนั้น ทุกอย่างล้วนมีความหมายอยู่ในตัว และมีที่มาที่ไปเป็นปริศนาสอนธรรมะอยู่ในตัวอย่างเห็นได้ชัดเป็นภูมิปัญญาของชาวบ้าน โดยแท้เราท่านควรจะช่วยกันหาทางอนุรักษ์ไว้เป็นอย่างยิ่ง ก่อนที่จะสายไปกว่านี้ โดยทางจังหวัดสุรินทร์ได้ร่วมกับองค์การบริหารส่วนจังหวัดสุรินทร์ องค์การบริหารส่วนตำบลกระโพ และชุมชนชาวหมู่บ้านช้าง บ้านตากลาง อำเภอ ท่าตูม จังหวัดสุรินทร์ จึงจัดงานประเพณีบวชนาคช้างขึ้นเป็นประจำทุกปี ปีนี้ตรงกับวันที่ 11 , 12, 13 พ.ค. 2557 ที่จะถึงนี้ เพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม จารีตประเพณี และภูมิปัญญาอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่คู่ชุมชนคนเลี้ยงช้าง ตลอดไป เพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์งานประเพณีบวชนาค วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม จารีตประเพณีและภูมิปัญญาอันดีงาม ของท้องถิ่นชุมชนกวยเลี้ยงช้าง ให้เป็นที่รู้จักและแพร่หลาย ทั่วไปทั้งในและต่างประเทศ เพื่อส่งเสริมให้หมู่บ้านช้างเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดสุรินทร์ และจัดทำโปรแกรมการท่องเที่ยวในรูป แบบบ้านโฮมสเตย์ และเพื่ออนุรักษ์ช้าง หาทางช่วยเหลือช้าง ช่วยเหลือคนเลี้ยงช้าง ให้ช้างมีอาหารกินที่เพียงพอ ให้คนเลี้ยงช้างมีงานทำมี รายได้ที่เหมาะสมไม่ต้องนำช้างออกเร่ร่อนหากินให้เป็นภาระสังคมอีกต่อไป
ประนนท์ ไม้หอม
ส.ปชส.สุรินทร์/รายงาน
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น